شاخص تعدیل چیست؟
شاخص تعدیل آحاد یک معیار است که در بسیاری از صنایع و پروژه‌ها برای تطابق قیمت‌ها و هزینه‌ها با تغییرات بازار و شرایط روز مورد استفاده قرار می‌گیرد. این شاخص‌ها به صورت دوره‌ای منتشر می‌شوند و نمایانگر تغییرات میانگین قیمت‌ها و هزینه‌ها در طول زمان می‌باشند.
شاخص تعدیل آحاد از تغییرات قیمت‌ها و هزینه‌های متفاوت در دوره‌های زمانی مختلف آگاهی می‌دهد و امکان به‌روزرسانی قراردادها و تعیین ارزش جدید برای پرداخت‌ها را فراهم می‌کند. این شاخص‌ها به عنوان یک ابزار اساسی در مدیریت پروژه‌ها و قراردادهای بلند مدت مورد استفاده قرار می‌گیرند تا از تغییرات ناشی از عوامل اقتصادی و بازار محافظت کرده و بهره‌وری اقتصادی را تضمین کنند.
معمولاً این شاخص‌ها توسط سازمان‌های مربوطه تعیین می‌شوند و با استفاده از اطلاعات اقتصادی و مالی جاری، تاثیرات تغییرات در هزینه‌ها و قیمت‌ها را محاسبه می‌کنند. این مفهوم اهمیت زیادی در صنعت‌هایی مانند ساخت و ساز، قراردادهای دولتی، و صنایع دیگر دارد که تغییرات قیمت‌ها و هزینه‌ها می‌تواند اثرات مالی قابل توجهی داشته باشد.
شاخص تعدیل (Price Adjustment Index) یک ابزار مهم در مدیریت پروژه‌ها و قراردادهای بلند مدت است که برای تطابق قیمت‌ها و هزینه‌ها با تغییرات بازار و شرایط روز مورد استفاده قرار می‌گیرد. این شاخص‌ها به صورت دوره‌ای منتشر می‌شوند و نمایانگر تغییرات میانگین قیمت‌ها و هزینه‌ها در طول زمان می‌باشند.
انواع شاخص تعدیل کدامند؟
شاخص رشته‌ای تعدیل:
این شاخص نسبت به دوره پایه نشان می‌دهد چگونه قیمت‌های واحد اقلام یک رشته از فهرست واحد پایه در هر دوره تغییر می‌کند. به عبارت ساده‌تر، این شاخص برای محاسبه تغییرات قیمت‌ها در رشته‌های مختلف اقلام مورد استفاده می‌شود.
شاخص فصلی یا شاخص گروهی تعدیل:
این شاخص میانگین تغییرات قیمت‌های واحد اقلام یک فصل از فهرست بهای واحد پایه را نسبت به دوره پایه نشان می‌دهد. به عبارت دیگر، از این شاخص برای تعیین تغییرات قیمت‌ها در اقلام مختلف یک فصل خاص از فهرست واحد پایه استفاده می‌شود.
شاخص کلی تعدیل:
این شاخص میانگین تغییرات قیمت‌های واحد اقلام تمامی فهرست‌های واحد پایه در هر دوره را نسبت به دوره پایه نشان می‌دهد. از این شاخص برای تخمین تغییرات کلی قیمت‌ها و هزینه‌ها در پروژه‌ها استفاده می‌شود.
اطلاعات این شاخص‌ها به کارفرماها و پیمانکاران کمک می‌کنند تا تغییرات قیمت‌ها و هزینه‌ها را در طول زمان مدیریت کرده و بهره‌وری اقتصادی پروژه‌ها را تضمین کنند. شاخص دوره کارکرد یا انجام کار، یک معیار در مدیریت پروژه‌ها و قراردادهای ساختمانی است. در این مفهوم، وضعیت کار به دو صورت موقت و قطعی بررسی می‌شود.
وضعیت موقت کارکرد: این وضعیت در ابتدای هر ماه توسط پیمانکار تعیین می‌شود. او مقدار کار انجام شده از شروع پروژه تا آن تاریخ را اندازه می‌گیرد و مقدار مصالح و تجهیزات مورد استفاده را تعیین می‌کند. براساس فهرست بهای پیمان، مبلغ صورت وضعیت موقت محاسبه می‌شود و به مهندس ناظر ارائه می‌شود.
وضعیت قطعی کارکرد: در این وضعیت، پیمانکار باید تا یک ماه پس از تاریخ تحویل موقت، وضعیت قطعی کارهای انجام شده را بر اساس اسناد و مدارک پیمان تهیه کند و به مهندس مشاور ارائه دهد.
شاخص دوره کارکرد بر اساس تاریخ واقعی اجرای کارها محاسبه می‌شود و سایر زمان‌ها مانند تاریخ تهیه صورت وضعیت یا ارسال آن، ملاک محاسبه نیستند.
در مواردی که زمان انجام کار مشخص نباشد، تعدیل با استفاده از میانگین شاخص‌های دوره‌های مربوط به آن محاسبه می‌شود. شاخص دوره کارکرد شامل مبلغ کارهای انجام شده، مصالح پای کار و هزینه تجهیز کارگاه با شاخص همان دوره محاسبه می‌شود.
نحوه محاسبه شاخص میانگین تعدیل: در مواردی که پیمان در مدت اولیه به پایان نرسد و تاخیرات پیمانکار مجاز شود، دوره مربوط به انجام کار تاریخ واقعی اجرا است. اما اگر تاخیر از نوع غیرمجاز باشد، برای آن مدت با متوسط شاخص‌های دوره‌های مربوط به مدت پیمان محاسبه می‌شود.
در بخشنامه تعدیل، اگر هنوز مشخص نشده باشد که تاخیرات مجاز یا غیرمجاز هستند، در پایان مدت اولیه یا هر تمدید پیمان، دستگاه اجرایی موظف است تاخیرات را بررسی کرده و شاخص‌های تعدیل کارکرد دوره‌های بعدی را با توجه به نوع تاخیرها مشخص کند.
تا زمانی که این بررسی انجام نشود، تعدیل کارکردهای دوره‌های بعد از مدت اولیه یا هر تمدید پیمان بر اساس شاخص‌های دوره سه ماهه مربوط به پایان مدت اولیه یا هر تمدید پیمان محاسبه و پرداخت می‌شود.
برای تعیین شاخص تجهیز و برچیدن کارگاه، از شاخص کلی بهای واحد پیمان و فهرست بهای واحد ابنیه به عنوان ملاک استفاده می‌شود. در پیمان‌هایی که دارای چند فهرست بهای واحد برای تهیه برآورد هستند، از فهرستی که بالاترین برآورد را دارد، به عنوان مرجع استفاده می‌شود.
به عنوان مثال، اگر برای تعیین شاخص تجهیز و برچیدن کارگاه از شاخص کلی بهای واحد ابنیه و فهرست بهای واحد تاسیسات مکانیکی استفاده شود، محاسبه به این شکل خواهد بود:
شاخص سه ماهه چهارم سال 99:
– برای رشته ابنیه برابر با 2977.6
– برای رشته تاسیسات مکانیکی برابر با 3337.5
– برای رشته تاسیسات برقی برابر با 3772.1
در این حالت، شاخص تجهیز و برچیدن کارگاه به این شکل محاسبه می‌شود:
3374.8 = 2 ÷ (2977.6 + 3772.1)
در آموزش تعدیل، نحوه نوشتن صورت وضعیت تعدیل کارکرد، تعدیل تجمیعی، تعدیل ارزی، مابه التفاوت قیر و مابه التفاوت مصالح به همراه نمونه‌های کاربردی برای شروع کار یا بهبود مهارت‌ها در بخش دفترفنی آموزش داده شده است.